رشد دانش و فن آوری درقرن بیست ویکم به بالاترین سطح خود در تاریخ معرفت بشری رسید و با خود تحولات و تغییرات خیره کننده ای را در ابعاد گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی به ویژه تولید علم و دانش به همراه داشت.
تعریف موضوع(تعریف مسأله، هدف از اجراء و کاربرد نتایج تحقیق):
رشد دانش و فن آوری درقرن بیست ویکم به بالاترین سطح خود در تاریخ معرفت بشری رسید و با خود تحولات و تغییرات خیره کننده ای را در ابعاد گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی به ویژه تولید علم و دانش به همراه داشت. شیوه های رویارویی با مسائل موجود نوظهور، هماهنگی و سازگای با تغییرات، تحول ارتباطات و فشارهای ناشی از شرایط محیطی و ... همه از مسائل و مشکلاتی هستند که بیش از پیش در عصر جدید مطرح می شوند. بنابراین زندگی در چنین شرایطی، مهارت های خاصی را طلب می کند، یا مهارت هایی که بتواند درست زیستن یعنی زندگی سالم و با نشاط توام با صلح و بالندگی و کارآمدی را به ارمغان آورد. سازگاری یک ویژگی صرفا انسانی نیست، زیرا هر موجودی به فراخور حال خود به طریقی برای حفظ بقا سعی دارد با محیط سازگار شود. انسان به واسطه قدرت تفکر و یادگیری باید فراتر از واکنش های غریزی اولیه، همه چیز را بیاموزد، به ویژه اعمالی که وی را در سازگاری با محیط اجتماعی یاری می نماید. بدین سان سازگاری از نظر آدمی به معنی سازگاری اجتماعی است (1).
سازگاری اجتماعی به تعامل و سازش یافتگی فرد و افراد و ساختارهای اجتماعی، عدم نگرانی در مواجهه با مردم و نیز نداشتن احساس انزوا مرتبط است (2، 3).
تورپ ، کلارک و تینگر (4) در تعریف سازگاری اجتماعی شش بعد اساسی چگونگی انجام وظایف اجتماعی و قانونی، وجود رفتارهای سازشی موثر در ارتباطات، نداشتن رفتارهای ضد اجتماعی، داشتن روابط مطلوب خانوادگی، ایجاد روابط مطلوب با معلمان و همسالان، توانایی ایجاد ارتباط در فضای آموزشی و تربیتی مدرسه و کلیه ارتباطات فرد با افراد و محیط پیرامون را مورد توجه قرار داده اند. نگاه آنها به سازگاری اجتماعی دانش آموزان فراگیر بوده و بیشتر موقعیت های اجتماعی اعم از خانه و مدرسه را در بر می گیرد. استعداد ها، خلاقیت، و توانایی حل مسئله افراد در محیط خانواده، که اولین نهاد اجتماعی است، بارور می شود. اصول رفتار والدین و نوع تربیت آنها می تواند در تربیت و ایجاد زمینه های رشد شناختی کودکان نقش اساسب داشته باشد و با سازگاری فردی و اجتماعی آنها کمک کند(5).
هر خانواده شیوه های خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش به کار می گیرد که به آن سبک های فرزندپروری می گویند.سبک های فرزندپروری، الگوهای استاندارد تربیت فرزند هستند که با آداب و پاسخ های معین والدین به رفتارهای فرزندان مشخص می شود (6).
دارلینگ و استینبرگ (7) سبک های فرزند پروری را یکی از ویژگی های والدین می دانند که با تعدیل اعمال خاصی که والدین انجام می دهند و تغییر تجربه پذیری فرزندان در فرایند اجتماعی شدن، بر کوشش های والدین را به عنوان مجموعه نگرش های والدین نسبت به فرزندان تعریف می کنند که در ارتباط با فرزندان بیان می شوند و فضای هیجانی ای را می سازند که در آن رفتارهای والدین ابراز می شوند.
این رفتارها، رفتارهای خاص و رفتارهای هدف دار که از طریق هرکدام از والدین برای انجام وظایف والدینی خود اعمال می شوند و همچنین رفتار های غیر هدفمند والدین، شامل ژست ها تغییر در آهنگ صدا یا بیان ارتجالی هیجان ها را شامل می شوند. «بامریند» معرف ترین سبک های فرزند پروری خانواده را ارائه داده است. او سبک فرزند پروری را شامل سه سبک اقتداری، استبدادی و سهل گیر می داند (8).
اهمیت و ضرورت:
کودکان از لحظه تولد تا بزرگسالی در خانواده، صفات و رفتارها و خصوصیات محیط خانوادگی شان را به خود جذب کرده و اعمال و رفتارشان بازتابی از همه برداشت های آنها از فضایی است که در آن رشد کرده اند. محیط خانوادگی همیشه در حال اشاعه ویژگی های مثبت نیست، بلکه گاهی هم می تواند بستر نامطمئنی برای اعضای خانواده باشد. از آنجائیکه خانواده اولین و مهم ترین جایی است که افراد در آن زندگی خود را آغاز می کنند، تلاش برای تبدیل این محیط به محیطی امن، سرشار از حس پویایی، پیشرفت و خودآگاهی، باید به عنوان الویتی برای والدین باشد. افراد شخصیت، هویت و پایه وجودی شان را در خانواده کسب می کنند.
در همان مسیری قرار می گیرند که زائیده افکار، خواسته ها و هویتشان می باشد. شاید همیشه افراد برای رسیدن به اهدافشان راه مناسبی انتخاب نکنند، اینجاست که نقش پررنگ خانواده بیش از پیش آشکار می شود(18).
افزون بر آن خانواده و ارتباطات میان اعضا آن از عوامل تاثیر گذار بر عملکرد سلامت روانی نوجوانان است. ویژگی ها و ارتباطات خانوادگی نقش مهمی در حفظ نوجوانان از ارتکاب به رفتارهای پر خطر ایفا می کند. تحقیقات انجام شده به روشنی نشان می دهد که محیط خانواده بهترین مکان برای رشد عاطفی و اجتماعی نوجوانان است و بیشترین تاثیر را بر چگونگی رفتار نوجوانان و شناخت او نسبت به خودش دارد (19).
علاوه بر آن ضرورت انتخاب متغیر سازگاری فردی-اجتماعی به این دلیل بوده است که متاسفانه فقدان ارتباطات اجتماعی موثر می تواند منجر به هیجانات منفی، اضطراب، افسردگی، تنهایی، احساس انزوا و خودپنداره ضعیف شود (20) همچنین مواردی که در ذیل به آن اشاره شده دلیل بر اهمیت وضرورت انجام این تحقیق بوده است:
-نیاز به بررسی رابطه سبکهای فرزند پروری با کمال گرایی در سازگاری فردی و اجتماعی دانش آموزان مقاطع ابتدایی؛ -عدم وجود پژوهشی جامع در این حوزه؛
-ایجاد زمینه برای انجام پژوهش های بیشتر وهمه جانبه در این حوزه. با بررسی های انجام شده در ایران، تحقیقات اندکی به طور مستقیم بررسی رابطه سبکهای فرزند پروری با کمال گرایی در سازگاری فردی و اجتماعی دانش آموزان مقاطع ابتدایی نشان داده است.
لذا بررسی رابطه سبکهای فرزند پروری با کمال گرایی در سازگاری فردی و اجتماعی دانش آموزان مقاطع ابتدایی ضرورت پیدا کرد. نتایج حاصل از این پژوهش، می تواند چشم اندازی روشن و عملی برای مشاوران و روان درمانگران فراهم نماید.
به علاوه، نتایج پژوهش می تواند مبنای نظری و عملی مناسبی برای کاهش مشکلات رفتاری جوانان و نوجوانان در موسسات مختلف آموزشی و درمانی مورد استفاده قرار گیرد. لذا بررسی در زمینه رابطه سبکهای فرزند پروری با کمال گرایی در سازگاری فردی و اجتماعی دانش آموزان مقاطع ابتدایی ضرورت پیدا نمود.
سابقه تحقیق: پژوهش های داخلی
نوروزی و اسدی در سال 1393 پژوهشی با هدف بررسی رابطه شیوه های فرزند پروری والدین با سازگاری اجتماعی دانش آموزان انجام دادند. این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی همبستگی می باشد، جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان مدارس متوسطه دخترانه و پسرانه شهرستان اسلام آبادغربکه تعداد کل آنها 4291 نفر (دختران 2316 نفر و پسران 1975 نفر)بود که به شیوه نمونه گیری خوشه ای تصادفی تعداد 200 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردید.
ابزارهای پژوهش در این تحقیق شامل پرسشنامه سازگاریاجتماعی کالیفرنیا و پرسشنامه شیوه های فرزند پروری دایانا باورم ریند می باشد، برای تجزیه وتحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون و برای بررسی میزان تفاوت سازگاری اجتماعی دانش آموزان از آماره T مستقل استفاده شد. یافته های بدست آمده نشان می دهد که بین بین شیوه فرزندپروری دمکراتیک با سازگاری اجتماعی فرزندان رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد و هرچه شیوهفرزند پروری والدین مبتنی بر اصول دموکراتیک و عقلانی باشد فرزندان آنها از سازگاری اجتماعی بیشتری برخوردار هستند .
بین شیوه فرزند پروری سهل گیرانه و شیوه فرزند پروری مستبدانه با سازگاری اجتماعی فرزندان رابطه منفی و معنی داری وجود دارد بدین معنا خانواده های که در تربیت فرزندان خود از یکی از شیوه های مستبدانه یا سهل گیرانه استفاده می کنند، فرزندان آنها از سازگاری اجتماعی کمتری برخوردار هستند ، همچنین بین میزان سازگاری اجتماعی دختران و پسران تفاوت معنی داری مشاهده نشد. لذا شیوه های تربیت و چگونگی بارآوردن فرزندان در دوران کودکی بسیار حائز اهمیت بوده و سازگاری اجتماعی نوجوانان و جوانان بستگی به شیوه فرزند پروری آنان در دوران کودکی دارد(21).
پژوهش های خارجی
ویجیلا و همکاران در سال 2013 به بررسی رابطه شیوه های فرزندپروری و لیاقت اجتماعی در دانش آموزان پرداختند. نتایج نشان داد که شیوه های فرزندپروری قادر به پیش بینی لیاقت اجتماعی در دانش آموزان است(24).
نایلینگ در سال 2010 در یک مطالعه طولی در مورد تاثیر عوامل مختلف خانوادگی و آموزشی بر روی نتایج تحصیلی گروههای مختلف دانش آموزی با بررسی متغیرهای جمعیت شناختی و درون دادهای آموزشگاهی آنها، به این نتیجه رسید که پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با مولفه های چندگانه خانوادگی همانند باورها و انتظارات والدین، اعمال انضباطی و مداخلات والدین، محیط عاطفی حاکم بر خانواده و منابع در دسترس خانوادگی ارتباط دارد(25).
سنت و همکاران در سال 2009 در مطالعه ای با عنوان تاثیر روابط خانوادگی بر نحوه پردازش اطلاعات و سازگاری یک نمونه 210 نفری دانش آموزان پایه اول مشخص کردند که وجود روابط بین والدینی ناایمن به طور غیر مستقیم با پیشرفت تحصیلی ضعیف و پردازش اطلاعات در وقایع استرس آور مرتبط با همسالان رابطه دارد که این وضعیت افزایش ناسازگاری کودک در طی یک دوره یکساله را پیش بینی می کند(26).
تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها
سازگاری فردی-اجتماعی
تعریف مفهومی:
به وضعیتی گفته می شود که افراد یا گروهها، رفتار خود را به تدریج و از روی عمد یا غیر عمد تعدیل می کنند تا آن را با فرهنگ موجود سازگار کنند، مانند رعایت عادت ها، عرف و تقلید. به عبارتی آن نوع واکنشی هایی است که شخص برای رعایت محیط اجتماعی از خود نشان می دهد
کمال گرایی
تعریف مفهومی:
کمال گرایی، گرایش فرد به داشتن مجموعه ای از معیارهای افراطی و تمرکز بر شکست ها و نقص ها در عملکرد و اعتقاد به کامل بودن و احساس اضطراب و فشار روانی بالا و ترس از عدم توانایی در تطابق با انتظارات خود با زندگی تعرریف شده است (33).
تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از کمال گرایی نمره ای است که آزمودنی از مقیاس کمال گرایی چند بعدی تهران بشارت (1386)کسب می کند.
روش تحقیق
روش پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه دانش آموزان مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 96-1395 را تشکیل خواهند داد. روش نمونه گیری به شیوه خوشه ای چند مرحله ای خواهد بود و تعداد نمونه بعد از تعیین حجم جامعه براساس جدول مورگان تعیین خواهد شد.
پرسشنامه شیوه های فرزند پروری این پرسشنامه در سال 1972 توسط دیانا باوم طراحی شده است و شامل 30 جمله است است که 10 جمله ان به شیوه سهل گیرانه، 10 جمله به شیوه مستبدانه و 10 جمله دیگر به شیوه قاطع و اطمینان بخش مربوط می شود. الگوی پاسخ گویی به سوال ها از مقیاس 5 درجه ای لیکرت (کاملاً موافقم، موافقم، مطمئن نیستم، تقریباً مخالفم و مخالفم) تبعیت می کند.
علاوه بر الگوی پاسخ دهی، نمره گذاری سوالات پرسشنامه دیاناباوم نیز بر مبنای مقیاس لیکرت صورت می گیرد و با جمع نمرات سولالات مربوط به هر شیوه، سه نمره ی مجزا به دست می آید. بوری (34) پایایی این پرسشنامه را با استفاده از روش باز آزمایی در بین گروه مادران به ترتیب 81/0 برای شیوه ی سهل گیرانه، 86/0 برای شیوه استبدادی و 78/0 برای شیوه مقتدرانه و در بین پدران به ترتیب 77/0 برای شیوه سهل گیرانه، 85/0 برای شیوه مستبدانه و /085 برای شیوه مقتدرانه گزارش نمود.
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:
جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده توسط ابزار های فوق، از شاخص های و روش های آمارتوصیفی برای بدست آوردن فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد، و خطای استاندارد داده ها استفاده خواهد شد؛ و سپس از آمار استنباطی برای بدست آوردن ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیری به کمک نرم افزار spssاستفاده خواهد شد.
منابع ومآخذ:
1. شهرکی پور، حسن؛ شیر محمدی، رحمان؛ و ندری، خدیجه. (1389). بررسی آموزش مهارت های زندگی بر میزان سازگاری اجتماعی دانشآموزان سال اول دوره راهنمایی شهرستان الشتر از دیدگاه معلمان این دوره. فصلنامه پژوهش اجتماعی، سال سوم، شماره هفتم: 185-159.
2. Tinto, V. (1993). Leaving college: Rethinking the causes and cures of student attrition. Chicago: University of Chicago Press. 3. Johnson, R. E., Rosen, C. C., & Levy, P.
E. (2008). Getting to the core of core self-evaluations: A review and recommendations. Journal of Organ-izational Behavior, 29, 391-413. 4.
محمودی کهریز، بهرام؛ باقریان، فاطمه؛ و حیدری، محمود. (1393). نقش خود نظم دهی در سازگاری اجتماعی دانش آموزان. روان شناسی تحولی: روان شناسان ایرانی، سال دهم، شماره 40: 392-383.
5. صلیبی، ژاسنت و سادات احمدی، عارفه. (1392). رابطة بین شیوه های فرزندپروری و کمال گرایی مادران با سازگاری عاطفی و اجتماعی دانش آموزان دختر سال دوم دبیرستان. پژوهشنامه زنان، سال چهارم، شماره 1 (پیاپی 7): 34-24.
