پیمایش به معنی فن خاصی در گردآوری اطلاعات نیست هرچند عمدتاً از پرسشنامه استفاده می شود، اما فنون دیگری از قبیل مصاحبه عمیق، مشاهده، تحلیل محتوا و غیره هم به کار می رود.
پژوهش پیمایشی، عبارت است از اجرای پرسشنامه ها روی نمونه ای از پاسخ گویانی که از میان جمعیتی انتخاب می شوند .
پژوهش پیمایشی، استفاده از پرسشنامه ها یا مصاحبه ها برای جمع آوری داده ها درباره خصیصه ها، تجربیات، دانش یا دیدگاه های یک نمونه پژوهش یا جامعه است .
به طور کلی، در مواردی که مفهوم گسترده پژوهش مدنظر باشد، معمولا از اصطلاح پیمایش استفاده می شود.
پژوهشی به روش پیمایشی، مناسب ترین روش موجود برای آن دسته از پژوهندگان اجتماعی است که علاقه مند به جمع آوری داده های اصلی برای توصیف جمعیت های بسیار بزرگی هستند که نمی توان به طور مستقیم آن ها را مشاهده نمود.
این روش را بر حسب حجم جامعه مورد مطالعه میتوان در مقیاس کوچک یا بزرگ انجام داد که پاسخی بهپرسش های ذیل است:
۱. ماهیت شرایط موجود چگونه است؟
۲. چه رابطه ای بین رویدادها وجود دارد؟
۳. وضعیت موجود چگونه است؟
هدف مطالعات پیمایشی عبارتند از:
الف) جمع آوری اطلاعات عینی و جامع و کامل در توصیف پدیده؛
ب) شناسایی مسائل و موضوعات یا توجیه شرایط و فعالیتهای جاری؛
ج) انجام مقایسه و ارزیابی؛
د) اطلاع از اقدامات سایر پژوهشگران در موقعیتهای مشابه و بهره گیری از تجربیات آنان در تصمیم گیری ها و تدوین طرحهای آینده.
برخی از این روش به نام روش پژوهش «زمینه یابی» نام می برند.
مهمترین هدف پژوهش زمینه یابی، توصیف صفات یک جامعه است. در این روش از یک گروه از افراد خواسته می شود تا به تعدادی سؤال یا سؤالهای خاص پاسخ دهند.
این روش می تواند با هدف توصیف (آگاهی از توزیع یک صفت در جامعه)، تبیین (برقراری رابطه بین متغیرهای مختلف) و کشف (کاوش و بررسی ابعاد جدید) انجام شود .
جدیترین محدودیت روش پیمایشی آن است که اندازه گیری علیت با استفاده از روش پیمایشی دشوار یا غیر ممکن است.
پژوهش آزمایشی، به منظور علیت یابی از طریق وارسی و بررسی تمام یا کنترل برخی متغیرها انجام می گیرد.
در این روش گروه های، آزمایش و گواه حضور دارند.
هریک از انواع طرحهای پژوهش های تجربی (آزمایشی) به طرح های مقدماتی یا اولیه، حقیقی و نیمه تجربی تقسیم می شود.
مزیت عمده طرح های آزمایشی این دلاور (۱۳۸۷) روش های پژوهش را به چند دسته تقسیم و در هر فصل از کتاب «روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی» به بررسی مفصل آن پرداخته است.