عنوان: اثربخشی شناخت درمانی هستی نگر بر کاهش نشانگان افت روحیه زنان مبتلا به ویروس نقص سیستم ایمنی انسان (HIV)
همه بندهای یک پروپوزال استاندارد: دارد
منابع فارسی: دارد
منابع لاتین: دارد
نوع فایل: Word قابل ویرایش
تعداد صفحه: 33 صفحه
شماره: 07
بیان مسئله
افراد مبتلا به ایدز به واسطه گرفتار شدن به یک بیماری مزمن، ناتوان کننده، بالقوه کشنده و با پیش آگهی وخیم، در گستره ای از فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی محدود می شوند که به عنوان عاملی تنش زا در این بیماران مطرح است. به واسطه ویژگی های این بیماری و روش های انتقال آن در معرض انگ اجتماعی و به تبع آن فشارهای روحی_ روانی ویژه ای قرار می گیرند. این افراد همچنین باید با ترس مرتبط با بیماری؛ مانند ناتوانی، افزایش وابستگی، کاهش مهار بدنی و درد مبارزه کنند.
دور از انتظار نیست که گستره ای از آشفتگی های روانی از حالت نسبتاً سبک مانند بی تفاوتی بیمارگونه، احساس گناه، درماندگی و نا امیدی تا حالت های شدید مانند اختلال های اضطرابی، افسردگی و گاهی افکار خودکشی در این افراد دیده می شود (شاکری و همکاران، 1387).
ابتلا به HIV سیر زندگی فرد را تغییر می دهد و باعث کاهش اعتمادبه نفس، افزایش احساس آسیب پذیری، علائم جسمانی و افکار آشفته در مبتلایان می شود و عملکرد روزانه فعالیت های اجتماعی و آرامش فکری را دچار نابسامانی می کند (اولیو ، روآ و دلیون ، 2003).
ادبیات پژوهشی نشان داده که افراد به دنبال تشخیص های بیماری تهدیدکننده زندگی، یک بحران وجودی را تجربه می کنند (کات ،2002، کوچینو و کان ، 2005). بحرانی که شامل به هم ریختن فرضیات اولیه مان در مورد احساس کنترل و توانایی مان در پیش بینی آینده است (لیانگ و همکاران، 2010؛ نقل از نقیائی، بهمنی، خراسانی و قنبری مطلق، 1392).
به این ترتیب تجربه دردناکی که تشخیص و درمان عفونت HIV به همراه دارد می تواند موقعیت بنیادین و اساسی وجود بشر را لمس کند و در ارتباط با متناهی بودن، بی مسئولیتی در برابر زندگی، تنهایی و بی معنایی موضوعات و مسائلی را بیافریند. یکی از عوامل روان شناختی که باعث شده فرد مبتلا به HIV مثبت با مرگ، مسئولیت، بی هدفی و احساس تنهایی دست و پنجه نرم کند، اضطراب وجودی است. اضطراب، ابزار ارزشمندی برای کمک به ما در جهت آگاه شدن بیشتر از واقعیت است. اگر بخواهیم زندگی را به طور کامل تجربه کنیم باید بتوانیم اضطرابمان را پذیرفته و آن را بشناسیم (یالوم و می، 2001؛ نقل از بهمنی، اعتمادی، شفیع آبادی، دلاور و قنبری مطلق، 1389).
از دید وجودنگرها نخستین احساس مورد توجه برای درک هیجان های انسان، اضطراب است. اضطراب به دو نوع اضطراب روان نژند و اضطراب وجودی یا سالم بازمی گردد (رولو می، 1970؛ نقل از بهمنی و همکاران، 1389). درحالی که اضطراب وجودی بخش طبیعی و سالم موقعیت انسانی را تشکیل می دهد، اضطراب روان نژند حاصل پاسخ نامناسب به منبع تهدید یا محصول بازپس زنی و یا یک تعارض درونی است.
وجود نگرها منشأ بسیاری از حالات هیجانی ناخوشایند را اضطراب و روشی که فرد برای مواجه شدن با آن در پیش می گیرد، می دانند. اضطراب از تلاش های فرد برای زنده ماندن و حفظ کردن و دفاع کردن از وجود خویش ناشی می شود و احساس هایی را که اضطراب به وجود می آورد، جنبه اجتناب ناپذیر شرایط انسان است. اضطراب وجودی به صورت نتیجه اجتناب ناپذیر روبرو شدن با مرگ، انزوای وجودی و بی معنائی توصیف شده است (یالوم، 1980؛ نقل از کوری، 2005)؛ بنابراین وجودنگرها این اضطراب را تحت عنوان اضطراب وجودی معرفی کرده و آن را تجربه ای اصیل می دانند که هر انسانی باید بتواند با آن مواجه شده و پاسخ اصیل نیز به آن بدهد.
موراتا (2003) در توصیف خود از مشکلات وجودی به واژه ی درد معنوی برای اشاره به تجربه ی ذهنی بیمارانی که با احتمال مرگ خود مواجه شده اند، استفاده می کند و مقصود او رنجی است که افراد در پی وقوف به احتمال انقراض وجود فردی و معنای خود تجربه می کنند. از منظر موراتا درد معنوی به معنای احساس بی معنایی، بی ارزشی، فقدان قصد و هدف و هویتی است که در اثر از دست دادن های متعدد در حوزه ی روابط بین فردی، اقتدار و امید به آینده ایجاد می شود (نقل از بهمنی و همکاران ، 1389). شناخت درمانی باهدف قرار دادن باورهای منفی فرد، ارزیابی های شناختی ناکارآمد و غیر انطباقی را در فرآیند مقابله تحت تأثیر قرار داده و به فرد کمک می کند تا وقایع منفی را به شیوه ی متفاوتی ارزیابی و حس قوی تری از کنترل برای شرایط را ایجاد نماید (سیمونی و همکاران، 2002).
هدف درمان وجودی در ارتباط با بیماری های تهدیدکننده زندگی این است که با ایجاد فضای حمایتی به فرد کمک کند، با نگرانی های وجودی نظیر اضطراب مرگ، عدم قطعیت، بی معنایی، تنهایی و کنترل ناپذیری جهان که در اثر تهدید مرگ نهفته در بیماری سرطان تشدید می شوند، مواجه شود و ترغیب شود تا درباره زندگی اش فکر کند، گزینه های پیش رو را بررسی کند و از بین آن ها موثرترین را انتخاب کند (می و یالوم ، ٢٠٠٠؛ نقل از کوری، ٢٠٠۵).
به طور کلی در رویکرد شناخت درمانی هستی نگر سعی بر این است که با استفاده از فنون شناخت درمانی بتوان برخی از طرح واره ها، افکار خود آیند و خطاهای شناختی که در شکل گیری آزردگی روانی بیماران نقش مهمی دارند را اصلاح کرد. درعین حال به آن دسته از نگرانی های وجودی نظیر اضطراب از مرگ، عدم قطعیت، بی معنایی، تنهایی و کنترل ناپذیری جهان که در اثر تهدید مرگ نهفته در بیماران تشدید می شوند و در اغلب روش های مداخله ای به صورت نظام یافته به آن ها توجه نمی شود، نیز پرداخته شود (بهمنی و همکاران، 1389).
اهمیت و ضرورت پژوهش:
علی رغم پیشرفت های چشم گیر حوزه پزشکی در پیشگیری HIV مثبت، نیازهای روانی این دسته از بیماران توجه بیشتری را می طلبد. همچنین کارکرد خانواده و افرادی که با بیماری های تهدیدکننده زندگی مانند HIVمثبت مواجه می شوند و از مراحل دشوار درمانی و روانی عبور می کنند، قویاً مورد تهدید واقع می-شوند.
در نتیجه نیازهای تحمیل کننده بیماری، کیفیت و شرایط زندگی آن ها را دست خوش تغییر می کند؛ بنابراین با وجود پژوهش هایی که در سال های اخیر در حوزه سلامت روان بیماران مبتلا به HIV مثبت و خانواده شان صورت گرفته(روائی، حسینیان و صمدی، 1385؛ سلگی، هاشمیان و سعیدی، 1386؛ قزلسفلو و اثباتی، 1390؛ رحمتی نجار کلائی، نیکنامی، امین شکروی و راوری، 1391 و علیزاده و بهرامی،1391) اما مداخلات روان شناختی گسترده ای در ایران بر روی این جمعیت صورت نگرفته، عدم پرداختن همزمان مفاهیم وجودی و شناختی، لذا لزوم تدوین مداخله ای متناسب با نیازهایشان در جامعه ایران را ضروری می-نماید.
این بیماران علاوه بر درد جسمی، از آزردگی روانی _ وجودی نیز رنج می برند، بنابراین انجام این پژوهش می تواند در ارائه خدمات حمایتی به این بیماران در زمینه روان شناختی مفید باشد. علاوه بر این به علت عدم وجود کافی مداخلات روان درمانی بر روی این بیماران و وجود درمان های پزشک محور در این عرصه بر این شدیم تا پژوهشی صورت گیرد که بتواند به کاهش آلام روان شناختی این بیماران کمک کند. در واقع آنچه این بیماران نیاز دارند یک رابطه درمانی موثر و توجه به مفاهیم وجودی و پذیرش مسلمات هستی است تا بتواند زندگی خوب با طول عمر بیش تر و روحیه بالایی را داشته باشند تا دچار یاس، ناامیدی، احساس درماندگی و به طور کلی نشانگان افت روحیه نشوند و بتوانند بازندگی حال خود و تبعاتی که بیماری برای آن ها ایجاد کرده به خوبی کنار بیایند و آن ها را بپذیرند.
تعریف نظری و عملیاتی واژه ها:
شناخت درمانی هستی نگر:
تعریف نظری:
در رویکرد شناخت درمانی هستی نگر، با استفاده از فنون «شناخت درمانی» برخی از طرح واره ها، افکار خود آیند و خطاهای شناختی که در شکل گیری نشانگان افت روحیه وجودی بیماران نقش مهمی دارند را اصلاح می کند. درعین حال به آن دسته از نگرانی های وجودی نظیر اضطراب از مرگ، عدم قطعیت، بی معنای، تنهایی و کنترل ناپذیری جهان که در اثر تهدید مرگ نهفته در بیماری مزمن تشدید می شوند و در اغلب روش های مداخله ای به صورت نظام یافته به آن ها توجه نمی شود، نیز پرداخته می شود (بهمنی و همکاران، 1389).
تعریف عملیاتی:
شناخت درمانی هستی نگر طرح مداخله ای است شامل ده جلسه نود دقیقه ای و هفته ای یک جلسه (بهمنی و همکاران، 1389) که توسط پژوهشگر با نظارت اساتید راهنما و مشاور برای تطبیق با نیازهای خاص بیماران مبتلا به HIV مثبت باز آرائی شده است.
نشانگان افت روحیه تعریف نظری:
نشانگان افت روحیه بیانگر احساس فقدان معنا و هدف در زندگی، احساس ناامیدی و درماندگی، نشانه ها و احساس تسلیم شدگی، ناتوانی مداوم در مقابله، بی کفایتی ذهنی و عزت نفس پایین است (وهلینگ و همکاران، 2011) و به عنوان تغییر در روحیه با طیفی از حالات روانی از دلسردی (فقدان اطمینان)، اندوهگینی (به عنوان آغاز فرایند تسلیم روانی شدن) و یأس (از دست دادن امید) گرفته تا نشانگان افت روحیه (تکمیل فرایند تسلیم روانی شدن) ادامه می یابد (کیسان و همکاران، 2001).
روش مطالعه:
در این پژوهش از طرح تک موردی استفاده شده است. یک آزمایش تک موردی که گاهی آن را آزمایش تک آزمودنی یا آزمایش سری های زمانی نامیده اند، آزمایشی است که مشتمل بر تحقیق فشرده بر روی یک فرد یا تعدادی از افراد است که به عنوان یک گروه واحد در نظر گرفته می شوند. همان طور که توماس کراتوچویل توضیح داده است، طرح های تک موردی «مشتمل بر تحلیل فشرده در ارگانیزم های واحد» است. آزمایش های تک موردی به خوبی متناسب با پژوهش های اصلاح رفتار است که در مشاوره، روان درمانی، مراقبت های درمانگاهی و پژوهش های مربوط به مواد مخدر به وفور یافت می شود (گال، بورگ و گال،٢٠٠٥؛ ترجمه نصر و همکاران، ١٣٨٦).
آزمایش های تک موردی را نباید با پژوهش موردی معادل دانست. هرچند هر دو به مورد معطوف اند، ولی از نظر طرح و هدف با یکدیگر تفاوت زیادی دارند. پژوهش های موردی به یک عمل آزمایشی وسیع تر (معمولاً یک برنامه به مقیاس بزرگ) می پردازد که در یک موقعیت میدانی اجراشده و به شدت بر داده های کیفی تکیه دارد (گال، بورگ و گال،٢٠٠٥؛ ترجمه نصر و همکاران، ١٣٨٦).
جامعه آماری و گروه نمونه
جامعه آماری این پژوهش شامل زنان مبتلا به HIV مثبت است.
گروه نمونه سه نفر از بین زنانی که در زمان نمونه گیری (زمستان 1392) جهت مشاوره و درمان پزشکی خود به کلینیک سبزه پرور کرج (وابسته به دانشگاه علوم پزشکی البرز) مراجعه و آمادگی لازم جهت شرکت در طرح مداخله را دارا و واجد شمول بودند، براساس از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب می شوند.
متغیرها و شیوه سنجش آن ها:
متغیر مستقل: «شناخت درمانی هستی نگر» شناخت درمانی هستی نگر طرح مداخله ای است شامل ده جلسه نود دقیقه ای و هفته ای یک جلسه (بهمنی و همکاران، 1389) که توسط پژوهشگر با نظارت اساتید راهنما و مشاور برای تطبیق با نیازهای خاص بیماران مبتلا به HIV مثبت باز آرائی شده است.
متغیر وابسته: «نشانگان افت روحیه» که از طریق پرسشنامه سنجش نشانگان افت روحیه (DS) کیسان (2004) مورد سنجش قرار گرفت.
متغیر کنترل: سن، مجرد، نوع بیماری، نشانگان افت روحیه بالاتر از خط برش، عدم وجود علائم افسردگی متغیر تعدیل کننده: تحریف های شناختی که از طریق پرسشنامه تحریف های شناختی حسن عبدالله زاده و مریم سالار (1389) مورد سنجش قرار گرفت.
ابزار جمع آوری داده ها:
فرم اطلاعات جمعیت نگاری(بیوگرافی)
این فرم در برگیرنده اطلاعات زیر بود: الف) سن، تحصیلات، وضعیت اشتغال، وضعیت تأهل و داشتن شریک جنسی ب) نحوه ی مبتلا شدن به بیماری، سابقه بیماری روان پزشکی، مصرف داروهای روان پزشکی، سابقه شرکت در جلسات مشاوره و روان درمانی ج) مدت تشخیص بیماری، وجود بیماری های جدی دیگر و مبتلا بودن سایر اعضای خانواده
مقیاس نشانگان افت روحیه (DS)
در این پژوهش برای سنجش نشانگان افت روحیه از مقیاس نشانگان افت روحیه کیسان و همکاران که در سال ٢٠٠٤ برای اندازه گیری نشانگان افت روحیه بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته ساخته شد، استفاده شد. این ابزار دارای ۵ خرده مقیاس فقدان معنا (۵ سؤال)، ملالت (۵ سؤال)، دلسردی (۶ سؤال)، درماندگی (٤ سؤال)، احساس شکست (٤ سؤال) است و ضریب پایایی آن ٩٤% می باشد (کیسان و همکاران، ٢٠٠٤). این پرسشنامه دارای 24 سؤال است که هر کدام در یک مقیاس 0-4 درجه ای (هرگز، به ندرت، گاهی اوقات، اغلب و همیشه) درجه بندی شده است.
نحوه نمره گذاری آن به این صورت است که سؤالات 20 و 14، 4، 3، 2 خرده مقیاس بی معنایی؛ سؤالات 24 و 23، 22، 21، 18، 6 خرده مقیاس یاس؛ سؤالات 16 و 15، 13، 11، 10 خرده مقیاس احساس ملالت؛ سؤالات 9 و 8، 7، 5 خرده مقیاس احساس درماندگی و سؤالات 19 و 17، 12، 1 خرده مقیاس احساس شکست را می سنجند. قابل ذکر است که سؤالات 19 و 17، 12، 6، 1 به صورت معکوس نمره گذاری می شود. ضریب روایی آن بر اساس آزمون آلفای کرونباخ توسط بهمنی و همکاران (1392) 86% به دست آمد. همچنین ضریب پایایی در جمعیت عادی در پژوهش بهمنی، فرمانی، امین اسماعیلی و نقیایی (1393)، 2/87% و در افراد مبتلا به عفونت ویروس نقص سیستم ایمنی انسان 7/96% به دست آمد.
مقیاس سنجش تحریفات شناختی
برای سنجش تحریف های شناختی از مقیاس 20 سؤالی تحریفات شناختی که توسط حسن عبدالله زاده و مریم سالار در سال 1389 ساخته شد، استفاده خواهد شد. این پرسشنامه یک ابزار محقق ساخته با هدف دستیابی به ابزاری آسان برای آگاهی از تحریفات شناختی استفاده شد. ضریب آلفای کرونباخ به دست آمده به صورت استاندارد برابر 80/0 است. پرسشنامه مورد نظر شامل 20 عبارت است که هر کدام در یک مقیاس 1-5 درجه ای (کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم و کاملاً مخالفم) درجه بندی شده است و به سنجش تحریفات شناختی مطرح شده براساس نظریه آلبرت الیس پرداخته و هر تفکر نامعقول تعداد 2 عبارت را به خود اختصاص داده است.
به این ترتیب تحریف شماره یک (تفکر همه یا هیچ) عبارت 1 و 2، تحریف شماره دو (تعمیم مبالغه آمیز) عبارت 3 و 4، تحریف شماره سه (فیلتر ذهنی) عبارت 5 و 6، تحریف شماره چهار (بی توجهی به امر مثبت) عبارت 7 و 8، تحریف شماره پنج (نتیجه گیری شتاب زده و پیش گو که شامل ذهن خوانی و تفکر اشتباه) عبارت 9 و 10، تحریف شماره ششم (درشت بینی و ریزبینی) عبارت 11 و 14، تحریف شماره هفتم (استدلال احساسی) عبارت 12 و 13، تحریف شماره هشتم (عبارت باید بهتر است) عبارت 15 و 16، تحریف شماره نهم (برچسب زدن) عبارت 17 و 18، تحریف شماره دهم (شخصی سازی) عبارت 19 و 20 را مورد سنجش قرار داده است. نمره گذاری به این صورت است که هر چه جمع نمرات بالاتر باشد، نشان دهنده تفکر مثبت تر است. البته سؤال یک به صورت معکوس نمره گذاری می شود.
روش تجزیه و تحلیل داده ها
بسیاری از پژوهشگران در تفسیر نتایج آزمایش های تک موردی انحصار بر داده های خام و چند آماره توصیفی تکیه کرده و به صورت ترسیم نمودارهای مقایسه روند مورد بررسی قرار می دهند. محور افقی مبین واحدهای زمانی و محور عمودی مبین واحدهای رفتار هدف است. هر نقطه داده در نمودار جداگانه مشخص شده و نقاط داده ها می تواند با خط به یکدیگر متصل شود. خطوط تیره افقی برای نشان دادن انتقال یک مرحله به مرحله دیگر (مثل مرحله خط پایه به عمل آزمایشی) مورد استفاده قرار می گیرند. با استفاده از نقاط داده های نموداری، داده های سطح میانگین رفتار هدف و احیاناً جهت شیب منحنی را در درون هر مرحله می توان تحلیل کرد.
همچنین می توان مراحل مجاور یکدیگر را برای تغییرات در میانگین و شیب منحنی و سطح بین آخرین نقطه داده یک مرحله و اولین نقطه داده مرحله بعدی مقایسه کرد (گال، بورگ و گال،٢٠٠٣/ ١٣٨٦). لذا با توجه به طرح مورد استفاده در این پژوهش، برای گزارش و تفسیر نتایج از تحلیل چشمی استفاده شد. تحلیل چشمی یکی از رایج ترین انواع تحلیل ها در طرح تک آزمودنی است که امکان سنجش اثر بالینی حاصل از برنامه مداخله و انجام تغییرات مورد نیاز در آن را برای درمانگر فراهم می کند (نقیایی، 1392). از مزایای دیگر این روش حساسیت به تفاوت های فردی و صرف مدت زمان اندک برای تحلیل آن است.
منابع فارسی
اسکندری، مهدی؛ بهمنی، بهمن و شفیع آبادی، عبدالله (1391). اثربخشی گروه درمانی شناختی وجودگرا بر افزایش امیدواری و کاهش افسردگی والدینی که فرزندانشان به دلیل ابتلا به سرطان تحت درمان های پزشکی قرار دارند. پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
منابع لاتین
American Cancer Society. (2011-2012). Breast cancer facts & figures. Web page. www.ACS.org.
