در نتیجه، این نیازمند تلاش پژوهشگر برای طراحی و ساخت ابزار جدید است.
لازمه تدوین این نوع ابزار دارای دو شرط اساسی است:
الف). تامین روایی:
با استفاده از نظر متخصصان و خبرگان موضوع.
ب). اجرای آزمایشی
قبل از اجرای اصلی به صورت آزمایشی اجرا شود.
و اجرای بر روی نمونه و اخذ نتایج ضریب آلفای داده ها و نیز میزان همبستگی درونی گویه ها و نیز «تحلیل عاملی » سؤال ها و یا گویه ها، تاکید می شود.
به طور خلاصه جهت نهایی شدن یک پرسشنامه سه مرحله لازم است طی شود:
مرحله اول: مرحله برنامه ریزی و طراحی سؤالات
مرحله دوم: مرحله اجرای آزمایشی از دو بعد شناختی برای قابل قبول بودن و قابل فهم بودن سؤالات آزمون
مرحله سوم: بعد کمی (انجام تحلیل آماری).
جدول زیر به عنوان الگویی در تدوین و طراحی سؤالات پرسشنامه محقق ساخته می تواند مورد استفاده دانشجویان وپژوهشگران قرار گیرد.
براساس این جدول، پژوهشگر در فرایند پرسشنامه محقق ساخته ابتدا باید مؤلفه اصلی را در سطح مفهوم شناسایی، سپس در سطح ابعاد ویژگی های اصلی را مشخص و سپس بر آن اساس گویه ها یا سؤال های مورد نظر که مرتبط است را در طیف مناسب طراحی و تدوین نماید.
تدوین گویه در پرسشنامه از نوع محقق ساخته
علاوه براین فرایند فوق را می توان بر مبنای سه جنبه «عامل »، «ملاک » و «نشانگر » تعریف و تبیین نمود.
- منظور از «عاملی» مصداق و مخاطب مورد ارزیابی است.
- «ملاک ها» ویژگی ها یا جنبه هایی از جنبه های مورد ارزیابی است که با اهمیت تلقی می شود.
- «نشانگر» مشخصه ها و شاخص هایی است که برای گردآوری داده ها جهت قضاوت درباره ملاکهای مورد نظر به کاربرده می شود.
نشانگر، آمارهای است که وضعیت یک یا چند عامل را آشکار می کند.
در مثالی اگر پژوهشگر خواسته باشد درباره اعضای هیأت علمی پژوهش نماید، هر یک از عناصر سه گانه عبارتند از:
الف) عامل ارزیابی: عضو هیأت علمی (منظور عامل ارزیابی)
ب) ملاک: فعالیت پژوهشی اعضای هیأت علمی (منظور فعالیت عامل ارزیابی)
ج) نشانگر: میزان حضور اعضای هیأت علمی در سمینارها یا تعداد مقالات آنان (منظور شاخص فعالیت عامل ارزیابی).
دقت شود پرسشنامه محقق ساخته و نیز استاندارد هر دو، نیاز به اجرای آزمایشی دارد).
این اجرا برای پرسشنامه محقق ساخته از ضرورت بیشتری برخوردار است.
اجرای مقدماتی پرسشنامه و یا آزمون ها با اجرای مقدماتی وآزمایشی، پژوهشگر می توان در مورد زمینه های ذیل بازخورد لازم را دریافت نماید.
بازخوردهایی درباره:
- شکل و نوع سؤال ها یا گویه ها
- مناسب بودن بدنه یا تنه سؤال یا گویه
- جذابیت ظاهری پرسشنامه
- ترتیب، بخش بندی و نمره گذاری سؤال ها
- زمان پاسخ گویی به سؤال ها
- بررسى وضوح سؤالها
- حذف جمالات سخت و دشوار
- آزمایش قابلیت اجرایی پرسشنامه
- کمک به تدوین سؤالات پیش بینی نشده .
نکات اجرای آزمایشی پرسشنامه یا آزمون مورد نظر
۱. از افرادی که معرف جامعه ای هستند که پرسشنامه برای آنها تدوین شده است، نمونه ای انتخاب کنید.
۲. در پرسشنامه آزمایشی، فضای لازم را برای عکس العمل و پیشنهادهای اصلاحی پاسخ گویان، پیش بینی کنید.
۳. آزمون (تست) مقدماتی پرسشنامه را دقیقاً در همان شرایطی اجرا که قرار است طرح نهایی پرسشنامه پیاده شود.
۴. در اجرای آزمایشی، نسبت پرسشنامه های عودت یافته محاسبه شود تا از آنچه در مرحله نهایی اتفاق خواهد افتاد، برآوردی به دست آید.
هم چنین پرسشنامه های به دست نمی دهند، سؤال هایی که درست درک نشده اند و یا برای پاسخ گو مبهم بوده اند. برای کسب اطلاعات لازم به منظور اصلاح نهایی پرسشنامه، نظرات پاسخ گویان را از نظر آماری، به دقت بررسی شود.
۵. نتایج پرسشنامه های آزمایشی را تجزیه و تحلیل کنید تا میزان کارایی پرسشنامه آزمایشی در تأمین اطلاعات مورد نیاز طرح مشخص شود.
۶ بر اساس تحلیل آماری سؤالات، تغییرات لازم را در پرسشنامه اعمال دارید (مثلاً اگر سؤالی ابهام دارد و در پاسخ های ارائه شده به یک سؤالی، اختلاف هایی وجود دارد، یا یک سؤال موجب طرح سؤال های دیگری شده است، احتمالاً لازم است، سؤال های دیگری، در پرسشنامه بگنجانید).
۷. عکس العمل و واکنش کلی پاسخ گویان را نسبت به پرسشنامه بررسی شود.
کدام گویه ها مورد علاقه آنها بوده است، کدام ابهام داشته، کدام ها پاسخ داده نشده و چه مواردی را نیازمند اصلاح می دانند .
علاوه بر نکات اجرایی نمونه و اولیه پرسشنامه یا آزمون مورد نظر، اجرای مقدماتی در روش های پژوهش از نوع تجربی (آزمایشی) مفید خواهد بود.